Για τo Ethos ξανά, τώρα που έπεσε ο θόρυβος

του Φώτη : Όταν μου πρότειναν την τουρκική τηλεοπτική σειρά 

Αγαπώ το τουρκικό σινεμά. Δημιουργοί όπως οι Ceylan και Kaplanoğlu (μεταξύ άλλων) κοσμούν τον σύγχρονο κινηματογράφο με τις σινεφίλ δημιουργίες τους. Για την τουρκική τηλεοπτική παραγωγή δεν είχα άποψη, παρά μόνο εκείνη του… ελλειπτικού μηχανήματος στο γυμναστήριο (ο χρόνος παραμονής μπροστά σε μια οθόνη, καταβάλλοντας τη μέγιστη σωματική προσπάθεια και τη λιγότερη δυνατή πνευματική). Εν ολίγοις, η φτήνια και η κακή αισθητική ήταν αντάξιες του αντίστοιχου ελληνικού ρεπερτορίου (μη βαυκαλίζεστε συμπατριώτες: το «una faccia» προσβάλλει δικαίως τους Ιταλούς, αλλά τιμά δεόντως τους Τούρκους γείτονές μας).

Όταν όμως αγαπητοί συνοδοιπόροι πρότειναν την τουρκική τηλεοπτική σειρά Ethos (παραγωγή Netflix), άφησα στην άκρη τις όποιες αναστολές είχα και το παρακολούθησα. Κακώς, ως απεδείχθη.

Ξεκινάω με κάποια τεχνικής φύσης προβλήματα. Εφόσον τα πρώτα πλάνα σε κάθε επεισόδιο παραπέμπουν σε καλλιτεχνικό σινεμά, αναμένεται συνέχεια. Αυτό που ακολουθεί είναι τουλάχιστον άτεχνο, με ολόκληρες σεκάνς (ιδίως από τη μέση και κάτω) να δείχνουν κακοστημένες, φτηνιάρικες (όχι λόγω επιλογής λιτών εκφραστικών μέσων τύπου Μπουνιουέλ) και επαναλαμβανόμενες (θα μπορούσε κάλλιστα να ολοκληρωθεί στα μισά επεισόδια). Τα πλάνα που δεν είναι στατικά, αλλά εμπεριέχουν δράση/ κίνηση πάσχουν εμφανώς, με αποτέλεσμα αναληθοφάνεια και αμηχανία, την οποία δεν μπορεί ο σκηνοθέτης να υπερκαλύψει.

Από πλευράς ερμηνειών, αν εξαιρέσουμε την εξαιρετική πρωταγωνίστρια (άντε και κάνα δύο άλλες δευτεραγωνίστριες) οι άντρες ηθοποιοί απεδείχθησαν επιεικώς μέτριοι και εν πολλοίς αυτό οφείλεται στη σκηνοθετική καθοδήγηση (δεν μπορούσε ο σκηνοθέτης να πει σ’ εκείνον τον άθλιο σύζυγο να μην γουρλώνει τα μάτια του και να μην παραμορφώνεται όποτε υποκρινόταν τον μόνιμα οργισμένο; Η εξοφθαλμία δεν αποτελεί προαπαιτούμενο ερμηνευτικής βιρτουοζιτέ εξ όσων θυμάμαι).

Ας μην μέμφομαι όμως αποκλειστικά τον σκηνοθέτη για ερασιτεχνισμό και καλλιτεχνική ανεπάρκεια. Το έργο πάσχει εξίσου σεναριακά. Ας δούμε λίγο τους χαρακτήρες. Η όποια σεναριακή πρωτοτυπία ξεκίνησε και εξαντλήθηκε τάχιστα στην επαφή της ηρωίδας με την ψυχολόγο, κι εκείνης με τη δική της σε δεύτερο επίπεδο. Το εύρημα αυτό θα μπορούσε να στηρίξει τη σειρά σε όλη την έκτασή της, αν δεν έπεφτε στο ασύγγνωστο αμάρτημα του κακού εμπορικού σινεμά: τουτέστιν των συνεχόμενων επεξηγήσεων μέχρι τελικής πτώσεως του… IQ του θεατή. Μετά το 3^ο επεισόδιο, οι επαναλήψεις είχαν αρχίσει να γίνονται εκνευριστικές, άκρως υποτιμητικές, ανακυκλώνοντας, επεξηγώντας περαιτέρω, αγκομαχώντας…

Συγκεκριμένα: Οι χαρακτήρες των ανδρών ήταν παντελώς χάρτινοι (μικρή εξαίρεση ο Χότζας). Ο σκοπός προφανής: έχουμε να κάνουμε με μια σειρά που αναδεικνύει το φεμινιστικό στοιχείο. Απόλυτα θεμιτό εκ πρώτης. Εφόσον όμως επιλέγεις να αναδείξεις τον έναν πόλο (ελευθερία) απλά οδηγώντας τον σε μετωπική σύγκρουση με τον άλλον (καταπίεση) με όρους… Star Wars (φωτεινή/σκοτεινή πλευρά), τότε θα προτιμήσω σαφώς το δεύτερο, καθότι αρμονικό και ισορροπημένο σε όλα τα επίπεδα.

Ο σύζυγος παραμένει οριακά γελοία φιγούρα, μόνιμα εκνευρισμένος, μόνιμα μίρλας καθ’ όλη τη διάρκεια. Ω του θαύματος, στο τέλος μετατρέπεται σε έναν προσηνή σύζυγο που επιτρέπει στη θηλυκή του πλευρά να αναδειχθεί, ενώ η στοργική σύζυγός του του τρίβει αισθαντικά την πλάτη. Η δε κακοποιημένη στα εφηβικά της χρόνια σύζυγος, με συνεχείς απόπειρες αυτοκτονίας και κατάθλιψη, φεύγει αίφνης για το χωριό ώστε να αντιμετωπίσει το παρελθόν της με τη μορφή του βιαστή της (ο Πατούχας με φτηνιάρικο μακιγιάζ που της προσφέρει τη δυνατότητα αυτοδικίας). Εν συνεχεία, σε μια αδιανόητα κακή σεναριακά «ανατροπή» επιστρέφει αμέσως μετά στο σπίτι αλλαγμένη, υγιής και ελεύθερη. Αν ήμουν γυναίκα, θα είχα πει «Μπιρ σιχτίρ» στον φαιδρό που αντιλαμβάνεται τα θέματα της κακοποίησης, της κατάθλιψης και της καταπίεσης με τόσο μανιχαϊστικό και επικίνδυνο τρόπο.

Αφορμή γέλωτος απετέλεσε μία ακόμα κακοσχεδιασμένη αντρική φιγούρα: ο «γκόμενος του Βοσπόρου», τον οποίο για συγκεκριμένο λόγο επιθυμούν όλες οι γυναίκες της σειράς (διαθέτει μπρουτάλ αισθησιασμό, αλλά επικοινωνιακές δυνατότητες αμοιβάδας). Προκειμένου ο σκηνοθέτης να καυτηριάσει την κενότητα του ανδρός και συνάμα τον σεξισμό (θέλουμε Νόημα παντού!), καθοδηγεί τον ηθοποιό να παρατηρεί με βλέμμα έγκαυλου βοοειδούς τις συντρόφους του, ενώ (έρχεται το κορυφαίο εύρημα της σειράς!) η κίνησή του στον χώρο οριοθετείται συμβολικά από τον καναπέ του σαλονιού ως τον… θρόνο της τουαλέτας! Τρεις φορές μέτρησα (τις δύο από αυτές αφόδευσε τραβώντας το καζανάκι για να μην πάει αλλού το μυαλό μας, την τρίτη αυτοϊκανοποιήθηκε), και η όποια συμπάθεια είχα για τον Σκοπό παρασύρθηκε με τα βοθρολύματα στον υπόνομο της Πόλης.

Μην ξεχάσω, υπάρχει και επαρχιώτης ανήρ, ο οποίος παραθέτει Γιούνγκ στην ομήγυρη του καφενέ του χωριού, και του οποίου η αγνή καρδιά (κωδωνοκρουσίες από τον Καθεδρικό του st Cliché…) θα κερδίσει την καρδιά της πρωταγωνίστριας. Τέλος, να ολοκληρώσω με αυτήν. Οι λιποθυμικές της τάσεις, ένδειξη ψυχικού νοσήματος, αποτελούν την αφορμή της σειράς, αλλά παραμένουν σε ένα πρωτόλειο, επιφανειακό επίπεδο, ενώ εξαντλούνται (γιατρεύεται!) όταν απαιτηθεί η ολοκλήρωση. Ως δια μαγείας, ξανά, τα πραγματικά επώδυνα ερωτήματα, τα σημαντικά προβλήματα, σπρώχνονται κάτω από το χαλί, ελλείψει τηλεοπτικού χρόνου και σκηνοθετικού οράματος.

Και, τέλος, έρχομαι στο ακροτελεύτιο επιχείρημα όλων αυτών των αποτυχημένων αισθητικά πονημάτων: «Ναι αλλά ανέδειξε τη σύγχρονη τουρκική πραγματικότητα…Είναι η σειρά που εκνεύρισε τον Ερντογάν (κι όμως αυτό γράφτηκε!)… Που γκρεμίζει το αφήγημα… Που είναι διαφορετική από κάθε άλλη τουρκική…». Κοινώς, μπορεί να υπολείπεται στα μέσα, στον τρόπο (λες και η άρθρωση, το μορφολογικό επιμέρους δεν καθορίζει το όλον), αλλά έχει ΝΟΗΜΑ! Είναι η γνωστή κατάρα της χρησιμοθηρίας, της κοινωνικής χρησιμότητας του έργου τέχνης (δεν θα μπω τώρα στην κουβέντα γιατί το έργο τέχνης είναι αφ’ εαυτό νόημα, άρνηση της εμπειρικής πραγματικότητας).

Καταρχάς, οι προθέσεις του δημιουργού (ο χαρακτήρας του, η ιδεολογία του, το μήκος των νυχιών του κλπ.) δεν μας αφορούν. Η πρόθεση δεν αποτελεί παράγοντα επιτυχίας. Εκείνο που κρίνεται είναι το τελικό αποτέλεσμα και μόνο. Το γεγονός ότι ο δημιουργός του Ethos προσπάθησε να στριμώξει σωρεία φλεγόντων κοινωνικών θεμάτων σε μια σειρά, τον καθιστά μεν συμπαθή ως άνθρωπο, αλλά επουδενί ως δημιουργό. Ιδίως εφόσον τελικά καταφέρνει να τα υποβαθμίσει, καθώς ο αφηγηματικός του τρόπος σκιάζει, ευτελίζει το εγχείρημα, με καρικατούρες που απλά αποτελούν φορείς κάποιων ιδεών χωρίς βάθος.

Και όταν στο τέλος όλοι (ακόμα και η gay κόρη του Χότζα φεύγει δίχως μαντήλα με τη φίλη της!), μα όλοι (οκ, ο χέστης Τουρκ-Λάβερ μένει μόνος του, μικρό το κακό) απολαμβάνουν το happy end που τους αξίζει ίσως, αλλά από πουθενά δεν προκύπτει, τότε η καταγγελία στρέφεται κατά του εαυτού της, το «δίδαγμα» καθίσταται ανενεργό και ο παθητικός θεατής επιστρέφει με ήσυχη συνείδηση στο GNTM του.

Το αστείο είναι ότι η σειρά επιχείρησε (πόσα ιδεολογικά καρπούζια σε μια τηλεοπτική μασχάλη) να λειτουργήσει ως κριτικό σχόλιο των «εμπορικών» τηλεοπτικών σειρών που μαστίζουν -και -τη χώρα αυτή. Δεν το πέτυχε. Τουναντίον πέτυχε απόλυτα στο εξής: έδειξε πώς ΔΕΝ πρέπει να γυρίζεται μια κοινωνική τηλεοπτική σειρά. Δεν αρκεί να ειρωνεύεσαι το αρνητικό για να τοποθετηθείς αυτόματα στον αντίποδα. Εφόσον τα μορφολογικά/ αφηγηματικά σου μέσα δεν διαφοροποιούνται, το μήνυμά σου καταποντίζεται και μένει η ανούσια αισθητική σου, όχι τόσο διαφορετική από εκείνο το οποίο αντιμάχεσαι.

Βαθμολογία: Το Ethos είναι σίγουρα καλύτερο από την Elif. Του δίνω αυτό.