Μετακεμαλισμός σε Ελλάδα και Τουρκία

του Turkey Today: πόσο καλά παρακολουθούν οι Έλληνες ειδικοί μια συζήτηση που διεξάγεται εδώ και χρόνια στην Τουρκία ;

Ο όρος post-kemalizm άρχισε να συζητιέται ευρύτατα στην Τουρκία ειδικά μετά από το άρθρο του İlker Aytürk, στο περιοδικό Birikim, που είχε τίτλο "Μετά-μετα-κεμαλισμός: αναμένοντας ένα νέο παράδειγμα" και δημοσιεύτηκε στα 2015.

Στην αρχή του άρθρου του, ο Aytürk ορίζει τον μετα-κεμαλισμό ως "το υπόδειγμα υπό την επήρεια του οποίου ντόπιοι και ξένοι ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, ανθρωπολόγοι, μουσικολόγοι και λαογράφοι ,μελετούν την ιστορία και την κοινωνία της μοντέρνας Τουρκίας, γράφουν άρθρα και βιβλία, απευθύνονται στο ευρύ κοινό και παραδίδουν μαθήματα από πανεπιστημιακές έδρες εδώ και 30 χρόνια", δηλαδή από το 1985 κι έπειτα. Συζητώντας την εμφάνιση του όρου, ο Aytürk  επισημαίνει ότι πρωτοχρησιμοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από ορισμένους σημαντικούς κοινωνικούς επιστήμονες, κι έπειτα, διαδόθηκε γρήγορα από διανοουμένους της φιλελεύθερης αριστεράς, δημοσιογράφους, εκδοτικούς οίκους και δεξαμενές σκέψης. Για τον Aytürk ο μετα-κεμαλισμός είναι πρώτα απ'όλα ένα επιστημολογικό παράδειγμα που επιτρέπει την κατανόηση, από ακαδημαϊκής άποψης, μιας τριακονταετούς μετάβασης από την συζήτηση κι εν τέλει την εκθρόνιση των φορέων και των συμβόλων του κεμαλισμού, προς το μετασχηματισμό της διακυβέρνησης υπό τον Ερντογάν για ένα προεδρικό σύστημα.

Το ενδιαφέρον των παρατηρήσεων του Aytürk αναδεικνύεται ιδιαίτερα με την σύγκριση των όρων "μετα-κεμαλική Τουρκία" και "νέα Τουρκία". Στην πορεία προς το προεδρικό σύστημα του Τ. Ερντογάν, διανοούμενοι, αρθρογράφοι ή συγγραφείς προσκείμενοι στην κυβέρνηση, ονόμαζαν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με την εκθρόνιση των κεμαλικών συμβόλων, τη θέση του Συντάγματος του 1982 σε εκκρεμότητα και γενικά την υποχώρηση του κράτους δικαίου, ως 'Νέα Τουρκία'. "Αυτοί όμως που στόχευαν σε μια διάγνωση της κατάστασης, σχετικά πιο ουδέτερη, προτιμούσαν τον όρο Post-kemalist Türkiye". Κατά τον Aytürk επρόκειτο για "μια λανθασμένη διάγνωση πάνω στο διαρκές πρόβλημα της κηδεμονίας της πολιτικής ζωής, μια διάγνωση που έγινε μάλιστα από ειδικούς". Κάτω από αυτό το φως, καταλαβαίνουμε πλέον καλύτερα τη λογική μέσα στην οποία εντάσσονται ορισμένα, αν όχι όλα, από τα κείμενα που γράφονται στα ελληνικά με μια υποτίθεται "ψύχραιμη ματιά στην πορεία της Τουρκίας στη μετά τον Κεμάλ εποχή".

Για παράδειγμα οι Γιαλουρίδης - Λαγγίδης διαπιστώνουν πως "ο κεμαλισμός ως πολιτική φιλοσοφία, κρατική ιδεολογία και θεμέλιο του πολιτικού συστήματος, έφθασε στο τέλος του, τουλάχιστον υπό την μορφή και τη μεθοδολογία πολιτικής υπό την οποία λειτούργησε για 75 και πλέον χρόνια". Μέρος της ελληνικής κατανόησης της σύγχρονης Τουρκίας ως πολιτικού συστήματος που εξελίσσεται μετά από το πραξικόπημα της 12ης Σεπτέμβρη, εμφορείται από τις ιδέες της κυρίαρχης ακαδημαϊκής αντίληψης στην Τουρκία. Την ακολουθεί πιστά αναπαράγοντας στα ελληνικά όσα γράφονται στα τουρκικά με τη μορφή ακαδημαϊκού ή δημοσιογραφικού "πονήματος".