Αμερικανο-τουρκικά: τίποτα δεν θα είναι πλέον το ίδιο

του Murat Yetkin: Καθώς ο Μπάιντεν υποστηρίζει ανοιχτά τις ελληνο-κυπριακές θέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο

* Στη φωτογραφία πλάνο από την υποδοχή Αιζενχάουερ στην Άγκυρα στα 1959 "από 400.000 κόσμο" σύμφωνα με δημοσιογραφικές εκτιμήσεις.

Ας είμαστε ρεαλιστές. Οι αμερικανό-τουρκικές σχέσεις δεν μπορούν να συνεχίσουν όπως πήγαιναν ύστερα από τόση ζημιά. Η επιστροφή στα παλιά δεν συζητιέται.

Όχι μόνο επειδή ο πρόεδρος των ΗΠΑ αποκάλεσε τις δολοφονίες Αρμενίων του 1915 «γενοκτονία». Όχι μόνο διότι η διοίκηση Μπάιντεν αγαπά τους Αρμένιους κι ήθελε ακόμα να δώσει ένα μάθημα στην Τουρκία μέσω του προέδρου Ερντογάν. Κι όχι απλά και μόνο, επειδή ο Ερντογάν που βλέπει τις ΗΠΑ πίσω από την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, δίνει ένα μάθημα στις ΗΠΑ αποκτώντας τους S-400 από την αντίπαλο του ΝΑΤΟ Ρωσία. Ούτε είναι μόνο επειδή οι ΗΠΑ συνειδητοποιούν ότι χάνουν τη θέση του «παγκόσμιου χωροφύλακα» παρά τη στρατιωτική και οικονομική δύναμη που διαθέτουν, και θέλουν κατά συνέπεια να επιβεβαιωθούν πιέζοντας την Τουρκία, μια χώρα που θα έπρεπε να είναι μία από τις πιο σημαντικές συμμάχους τους έναντι της Ρωσίας.

Οι λόγοι της αλλαγής για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις δεν περιορίζονται στα παραπάνω. Καθώς η αρχή των κοινών συμφερόντων ΗΠΑ και Τουρκίας έχει πληγεί, έχει χαθεί κι η εμπιστοσύνη διάρκειας μισού περίπου αιώνα. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, οι οποίες βελτιώθηκαν μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, έχουν φτάσει σε ένα σημείο πραγματικά αποφασιστικό.

Η στρατιωτική βάση στο Ιντζιρλικ και η υπόθεση Halkbank

Όποτε παν στραβά οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, όσοι αναλογίζονται αυτά τα ζητήματα, περιλαμβανομένου εμού, σκέφτονται τη στρατιωτική βάση του Ιντζιρλικ στην Τουρκία. Ο μετέπειτα πρόεδρος, Σ. Ντεμιρέλ ήταν ο πρωθυπουργός που απέκλεισε τη βάση στα 1975, ήδη μια Νατοϊκή εγκατάσταση, από αμερικανική χρήση, ως αντίδραση στο εμπάργκο όπλων από την Ουάσινγκτον. Θα ήταν αφελές να θεωρήσει κανείς ότι αυτό το παράδειγμα δεν λαμβάνεται υπόψη από τις αμερικανικές διοικήσεις ή κυβερνήσεις.  Από την άλλη πλευρά, θα ήταν ρηχό να συνδέσει κανείς τη σιωπή Ερντογάν με την υπόθεση Χαλκ-μπανκ που θα ξανά ξεκινήσει στις αρχές Μάη και τον Ρεζά Ζεράμπ, επιχειρηματία ιρανικής καταγωγής που θα καταθέσει ως μάρτυς στη δίκη περί παραβίασης των κυρώσεων κατά της Τεχεράνης μέσω τουρκικού δημόσιου δανειοδότη.

Επιμένω πάνω σε αυτό το σημείο παρόλο που κρατώ στη μνήμη μου ό,τι μου είπε ένας αμερικανός αξιωματούχος στα 2019 κατά τις αμερικανο-τουρκικές συνομιλίες περί Συρίας («έχουμε και χρηματοπιστωτικές ατομικές βόμβες και σας το έχουμε θυμίσει»), κι ότι οι ΗΠΑ φιλοξενούν ακόμη τον Φετουλά Γκιουλέν που είχε ανάμιξη με το δίκτυό του στην απόπειρα του 2016. Αυτοί οι δύο παράγοντες επηρεάζουν βαθύτερα τις σχέσεις ΗΠΑ Τουρκίας παρά η συνεργασία τους με το PYD/YPG, το συριακό στρατό του παράνομου PKK. Η συνεργασίας αυτή είναι μάλλον συγκυριακή παρά τις πιθανές ελπίδες του ΡΚΚ.  Η πραγματική εξάρτηση των ΗΠΑ από το ΡΚΚ φαίνεται να είναι το Ιράν από πλευράς ιρακινού συνόρου και παράλληλα με τις ισραηλινές ανάγκες.

Ποιος επωφελείται;

Αν και Ερντογάν και Τράμπ έστησαν μια εικόνα φιλίας με βελτιωνόμενες σχέσεις (κόντρα στα αντι-παραδείγματα της αγοράς πυραύλων S-400 από την Τουρκία, του αποκλεισμού της από το πρόγραμμα των F-35, το tweet Τραμπ που απειλούσε την τουρκική οικονομία κατά την κρίση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και την επιστολή του που έλεγε στον Ερντογάν «μην είσαι χαζός»), τα προβλήματα που ήταν σπρωγμένα κάτω από το χαλί, φάνηκαν με το ξεκίνημα της προεδρείας Μπάιντεν.

Στο τηλεφώνημα για συγχαρητήρια που του έκανε ο Ερντογάν, ο Μπάιντεν απάντησε έξι μήνες αργότερα μόνο για να του πει ότι θα αναγνωρίσει την αρμενική «μεγάλη συμφορά» μια μέρα έπειτα. Σύφμωνα με τον Soner Çağaptay, από το think tank Washington Institute, ο Μπάιντεν αναγνώρισε «για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια ότι ο Ερντογάν έχει ανάγκη τις ΗΠΑ περισσότερο απ’ό,τι η Ουάσινγκτον εκείνον». Αυτό δείχνουν και τα σχόλια των αμερικανικών μήντια στο στυλ «Ο Μπάιντεν τεστάρει τον Ερντογάν». Θα ήταν εσφαλμένο να ερμηνεύσει κανείς την αποδοχή της πρότασης για συνάντηση με Μπάιντεν από τον Ερντογάν στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνη, ως ένδειξη αναγκαιότητας λόγω της υπόθεσης Χαλκ-μπανκ. Ούτε θα ήταν σωστό να ερμηνεύσει τις παρατηρήσεις του εκπροσώπου İbrahim Kalın («Θα απαντήσουμε τις επόμενες εβδομάδες και μήνες»), σαν να μην είχε η τουρκική κυβέρνηση κάτι να κάνει από το να κερδίσει χρόνο.

Να περιμένουμε νέα βήματα αναφορικά με τους ρόλους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ; Θα μπορούσαν να πάρουν μια μορφή παρόμοια με τη γαλλική απόσυρση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ στα 1966 λόγω πυρηνικών εξοπλισμών ή με την ελληνική στα 1974 λόγω του ελληνο-κυπριακού ζητήματος, ή μια μορφή αναβολής των Νατοϊκών της ρόλων; Μπορεί και να γίνει έτσι. Αυτός που θα ικανοποιηθεί περισσότερα από αυτά θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Ρώσος πρόεδρος Β. Πούτιν.

Το ζήτημα δεν περιορίζεται στο πρόσωπο Ερντογαν

Η Ρωσία θα χαιρόταν πραγματικά τις ρωγμές στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Ομοίως η σύμμαχός της Κίνα. Λιγότερο η Ελλάδα διότι το χάσμα μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ θα έχει τις επιδράσεις του πάνω στην Ελλάδα και την Κύπρο σύντομα. Οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις αναπτύχθηκαν στην πραγματικότητα μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Το δόγμα Τρούμαν στόχευε να κλείσει τη ρωσική πρόσβαση στη Μεσόγειο μέσω Ελλάδας και Τουρκίας. Η Τουρκία συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας στα 1950 δείχνοντας κι ότι μπορεί να χύσει αίμα για τα δυτικά συμφέροντα, και τη στρατιωτική της ικανότητα. Συμπεριλήφθηκε στο ΝΑΤΟ μαζί με την Ελλάδα στα 1952. Η αμερικανική σκέψη περί ελληνο-τουρκικού σετ δεν άλλαξε μέχρι την περίοδο Τραμπ.

Εντούτοις φαίνεται να περνά δύσκολες ώρες καθώς ο Μπάιντεν υποστηρίζει ανοιχτά τις ελληνο-κυπριακές θέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα σε αυτό το κλίμα θα ξεκινήσουν οι συνομιλίες για το Κυπριακό στη Γενεύη υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ. Ελλάδα κι Ελληνοκυπριακή κυβέρνηση είναι μέλη της Ε. Ε. Κι η Τουρκία θα βρίσκεται στην ατζέντα της συνόδου κορυφής της Ε.Ε. τον Ιούνιο όπου θα συναντηθούν Ερτνογάν και Μπάιντεν στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ. ΗΠΑ και ΕΕ είναι αποφασιμένες να δράσουν μαζί πάνω στο ζήτημα της Τουρκίας. Μιλάμε για μια στοίβα προβλημάτων που συνδέονται όλα το ένα με το άλλο.

Φαίνεται ότι οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις δεν θα συνεχίσουν όπως πήγαιναν ακόμα κι αν ο Ερντογαν χάσει μια εκλογική αναμέτρηση και μια νέα κυβέρνηση έρχεται στα πράγματα στην Τουρκία. Αφού τα πράγματα δεν μπορεί να μείνουν ως έχουν αλλά οι δεσμοί με τις ΗΠΑ δεν μπορούν να κοπούν, η Τουρκία χρειάζεται έναν νέο οδικό χάρτη. Και φαίνεται ότι μπροστά μας έχουμε μια πολύ επίπονη διαδικασία.