Ένα αρμένικο ημερολόγιο στα τουρκικά

του Turkey Today : η ιστορία ενός ημερολογίου ως την επανέκδοσή του στα τουρκικά

44 ετών στα 1978 η Ζανίν Αλτουνιάν (Janine Altounian), μεταφράστρια των έργων του Φρόυντ στα γαλλικά κι εκδότρια στο Temps Modernes ημερολογίων Αρμενίων που επεβίωσαν από τα 1915-16, μαθαίνει από τη μητέρα της για την ύπαρξη του ημερολογίου του πατέρα της. Αποφασίζει να αναθέσει τη μετάφρασή του στον Κρικόρ Μπελεντιάν, καθηγητή στο Institut des Lqngues et Civilisqtions Orientales στο Παρίσι, πράγμα που ολοκληρώνεται στα 1980. 

Ο πατέρας της, Vahram Altounian, είχε γεννηθεί στις 21 Αυγούστου στα 1901 στην Προύσα, στη βορειοδυτική Ανατολία, στα 240 χλμ απόσταση από την πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του ήταν παντοπώλης αλλά καλλιεργούσε και τριαντάφυλλα από τα οποία εξήγε έλαιο. Ενώ οι μεγάλοι του αδελφοί ζούσαν ήδη στη Γαλλία, ο Βαχραμ, οι γονείς του κι ο νεότερος αδελφός του, υφίστανται τον μαζικό διωγμό κι εξολόθρευση που στοχεύει τον αρμενικό πληθυσμό της αυτοκρατορίας στα 1915. Στις 10 Αυγούστου του έτους αναγκάζονται να ακολουθήσουν τους εκτοπισμένους δια μέσω της ερήμου της Ανατολίας, σε μια πορεία ως τη Συρία κατά τη διάρκεια της οποίας δολοφονείται ο πατέρας του. Αφού καταφέρνει να βρει καταφύγιο στη Γαλλία, ο Βαχραμ καταγράφει τα γεγονότα στο χαρτί, τον Αύγουστο του 1920, με μια λογική μαρτυρίας. Η αφήγησή του γίνεται σε τουρκικά γραμμένα σε αρμενικό αλφάβητο. Εκτείνεται σε 34 σελίδες τετραδίου κι έχει τίτλο 'Ολα όσα υπέμεινα από το 1915 ως το 1919.  

Το Ημερολόγιο του Vahram γίνεται στα 1982 το τέταρτο κείμενο που εκδίδει η Ζ. Αλτουνιάν στο Temps Modernes, με ένα επίμετρο και σημειώσεις επεξήγησης.  Συγκεντρώνοντας τα άρθρα που ξεκίνησε να γράφει, με τη βοήθεια της Simone de Beauvoir, στο περιοδικό, η Αλτουνιάν εξέδωσε στα 1990 (στα γαλλικά) το πρώτο της βιβλίο με τίτλο «Ανοίξτε μου μόνο τις πόρτες της Αρμενίας ». Μια γενοκτονία στην έρημο του ασυνειδήτου. To βιβλίο με πρόλογο του  René Kaës, με τις αναλύσεις των έργων που προτείνει, έλκει την προσοχή ψυχαναλυτών που δουλεύουν πάνω στην κληρονομιά του τραύματος όσο και φιλολόγων που μελετούν συγκριτικά λογοτεχνίες που έχουν για βάση ιστορικές καταστροφές.  

Όπως μαθαίνουμε από την ιστοσελίδα της Ζ. Αλτουνιάν, "το ημερολόγιο εκτοπισμού του Βαχραμ Αλτουνιαν, γραμμένο στα 1920 στη Λυόν, εκδίδεται εν τέλει στα 2015 στα τουρκικά εκεί που άλλοτε ήταν η πατρίδα του". Ο τίτλος αυτού στα ελληνικά είναι "Χωρίς δυνατή επιστροφή. Η αρμενική γενοκτονία στο ημερολόγιο ενός πατέρα και στη μνήμη της κόρης του". 

Από τη σελίδα του εκδοτικού οίκου διαβάζουμε: "Το ημερολόγιο αυτό είναι ένα είδος βιο-κείμενο, ένα κείμενο ζωής. [...] Το κείμενο ζωής είναι η επιστροφή μιας ζωής μέσω κειμένου. Κι αυτό είναι κάτι άλλο από το είδος της αυτοβιογραφίας όπου γινόμαστε μάρτυρες της καταγραφής μιας ζωής που βιώθηκε. Το βίωμα της γενοκτονίας που περιβλήθηκε με άρνηση και σιωπή, που δεν το μοιράστηκαν άλλοι και που δεν απέκτησε επαρκώς νόημα, έμεινε στριμωγμένο σε μια απόμακρη γωνιά του ψυχισμού. Είναι όμως δυνατόν να σκεφτούμε αυτό το βιβλίο που ξεπερνά την απαγόρευση, την άρνηση και την αρνητικότητα που περιέχει, από την άποψη ότι η σφραγίδα 'Χωρίς δυνατή επιστροφή' που χτυπάν στα διαβατήρια γίνεται σύμβολο της γενοκτονίας, και ως αφορμή, ελπίδα ή κι υπόσχεση για την επιστροφή στη ζωή, για την επιστροφή ειδικά στα τουρκικά όλων των κειμένων που γράφηκαν πάνω στη γενοκτονία και φυλακίστηκαν σε συρτάρια;"      

Απόσπασμα από το ημερολόγιο: (Bella Habip, Sunuş) Φτάσαμε μετά από 6 ώρες στη Hamam. Και τί βλέπουμε; από την πείνα άλλοι τρώγαν ακρίδες, κι οι πεθαμένοι με τους πεθαμένους. Στήνουμε μια πρόχειρη σκηνή αλλά ο πατέρας μου έγινε πολύ χάλια, ασήκωτος. "Μπρος" είπαν ξανά "πορεία". Τότε η μάνα είπε : "Ο ασθενής μας είναι βαριά άρρωστος, έλεος, σας παρακαλώ, ας σταματήσουμε τούτη τη φορά, θα φύγουμε με την επόμενη". Και λέν αυτοί: “Μπράβο, εσύ απαντάς κιόλας” κι αρχίζουν να χτυπούν τον πατέρα στο κεφάλι. Τότε η μάνα λέει "Έλεος, μην χτυπάς αυτόν, εμένα χτύπα". Και τί γίνεται αν χτυπάς με ραβδί έναν άρρωστο; Ο πατέρας πέθανε 6 μέρες αργότερα και την ίδια μέρα ξανά πορεία. Ξανα-αρχίσαν να χτυπούν τη μάνα, κι εμείς τα δυο αδέρφια κλαίμε. Αλλά ποιό το όφελος; Λεν αυτοί στη μάνα "Να δες, πέθανε ο άρρωστός σου". Απαντά η μάνα "ας θάψουμε τον νεκρό κι ας συνεχίσουμε". Είπαν "Δε γίνεται, θα κάνετε ό,τι κάνουν κι οι υπόλοιποι. Κι όλοι αυτό κάνουν, τους αφήνουν έτσι και την επόμενη νύχτα τους κομματιάζουν τα τσακάλια ..."