Σουλτάνος, είπατε, ο Ταγίπ;

του Ruşen Çakır: Σίγουρα ωφελεί να βάζουμε ερωτηματικό σε ένα σωρό παραδοχές μας

Ειδικά πρέπει να διερωτηθούμε σοβαρά για την εκτίμηση στην οποία προσφεύγουμε με ευκολία - κι εμού συμπεριλαμβανομένου – όταν ορίζουμε το πολιτικό καθεστώς στην Τουρκία ως «καθεστώς ενός ανδρός». Αργήσαμε ήδη να το κάνουμε. Όσο κι αν εδώ φαίνεται ότι ο Ερντογάν τα κάνει όλα μόνος του,  ότι κανείς δεν επηρεάζεται απ’αυτό εντός του ΑΚΡ, ότι ο Ερντογάν έχει τον πρώτο λόγο και την τελική κουβέντα σε κάθε λήψη απόφασης, στην πραγματικότητα είναι φανερό ότι έχουμε μπροστά μας μια κυβέρνηση συνασπισμού – η περίπτωση του νόμου περί εκτέλεσης στη δικαιοσύνη μας το έδειξε.

Ένα σημαντικό κομμάτι του συνασπισμού αυτού είναι το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) κι ο αρχηγός αυτού Devlet Bahçeli. Πέρα απ’αυτό, πολλά άτομα, κέντρα επιρροής ή περιβάλλοντα που βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος με τον Devlet Bahçeli, βρίσκουν τη θέση τους εντός της κυβερνητικής εξουσίας. Το τι αποκομίζουν ως άτομα είναι ξεχωριστό ζήτημα και θα αναφερθώ σε αυτό αργότερα. Πρώτα απ’όλα, ο Ερντογάν επιβάλει στην Τουρκία την αντίληψη του κράτους ασφαλείας που έχουν εκείνα τα άτομα. Τα εν λόγω άτομα με πρώτους πρώτους τον Bahçeli και το ΜΗΡ εννοείται, επιχειρούν ή υλοποιούν κιόλας, με τη βοήθεια του κράτους, τα πράγματα που έλεγαν εδώ και χρόνια, την οπτική τους, τις ιδέες τους. Κι αυτό αποτελεί βεβαίως μια πολύ μεγάλη δυνατότητα κι ένα ευρύ πεδίο εξουσίας για εκείνους.

Από τότε που ανέλαβε ο Bahçeli τα ηνία του κόμματος ΜΗΡ, γινόταν πάντα δεκτός σε συγκεντρώσεις ή αλλού με ένα  μόνο σλόγκαν: « Ο Ντεβλέτ επικεφαλής του κράτους» [ΣτΜ: Devlet σημαίνει κράτος στα τουρκικά]. Καθώς όμως η εκλογική δύναμη του ΜΗΡ ήταν πάντα γνωστή – περιξ του 10% - το σλόγκαν προφερόταν περισσότερο ως ευχή εκτός πραγματικότητας. Το σλόγκαν μπορεί να ήταν καλό, έπαιζε με το όνομα του αρχηγού του κόμματος, αλλά πάντα θεωρούνταν περίπου δεδομένο ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πραγματοποιηθεί κάτι τέοιο. Τώρα αν δούμε τα πράγματα, επικεφαλής του κράτους είναι ο Ρ. Τ. Ερντογαν, αλλά ένας από τους πιο σημαντικούς παίκτες που έχουν λόγο στα κρατικά πράγματα, είναι για τα καλά ο Devlet Bahçeli και κατά μία έννοια το παραπάνω σλόγκαν έχει πραγματωθεί.

Ο λόγος είναι ότι ο Ερντογάν δεν είναι τόσο δυνατός όσο παλιότερα, έχει παραιτηθεί από την υπεράσπιση των απόψεων και των οπτικών του ΑΚΡ και είτε εκκαθαρίζει, είτε παροτρύνει συγκεκριμένα άτομα με τα οποία ξεκίνησε μαζί στο δρόμο για την εξουσία, να κάνουν στην άκρη ώστε να διευρύνει το δικό του πεδίο εξουσίας. Προ πολλού έχει παραμερίσει ένα σημαντικό μέρος των προσωπικοτήτων με τις οποίες ξεκίνησε. Άλλοι πήγαν σε άλλα κόμματα – ειδικά στο «Κόμμα της Λύσης» [Deva Partisi] κι άλλοι στο «κόμμα του Μέλοντος» [Gelecek Partisi]. Ο Ερντογάν, από την άλλη, αποδυναμώθηκε, όσο συγκέντρωνε αρμοδιότητες, καθήκοντα και δύναμη στα χέρια του. Κι όπως είδαμε στις εκλογές του Ιουνίου 2015, αντελήφθη πλέον ότι δεν υπήρχε περίπτωση να διοικήσει τη χώρα μόνος του και προσέφυγε σε συνασπισμό, σε ένα σύνολο ανοιχτών ή κρυφών συμμαχιών προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία του. Η «προεδρική συμμαχία» που περπατά ως τις μέρες μας είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Ως ορόσημο της εξέλιξης αυτής μπορούν ασφαλώς να θεωρηθούν οι εκλογές του Ιούνη 2015. Ό,τι συνέβη αργότερα με τους οπαδούς Γκιουλέν, ενέτεινε περισσότερο την εξέλιξη αυτήν. Διότι οι οπαδοί του Γκιουλέν είχαν – σε μεγάλο βαθμό εν γνώσει και με στήριξη και παρότρυνση του Ερντογάν – μεγάλη δύναμη εντός του κράτους. Με το που προκάλεσαν τον Ερντογάν από τη θέση ισχύος τους εντός του κράτους, εκείνος αισθάνθηκε την ανάγκη στήριξης από άλλα τμήματα εντός του κράτους. Κι έτσι προχώρησε σε μια νέα συμμαχία. Με τον χρονισμό που έκρινε κατάλληλο, επέτρεψε σε ένα μόνο τμήμα από τα κομμάτια εκείνα τα οποία εκκαθάρισε μαζί με τους Γκιουλενιστές, να εμφανιστεί επί σκηνής κι έκτοτε κινείται μαζί του. Αυτή είναι η φάση που διανύουμε τώρα. Δεν είναι όμως και τόσο ορατή : διότι δεν την απηχούν οι αναλύσεις, τα σχόλια ή οι συζητήσεις που γίνονται.

Οι αιτίες είναι κάμποσες: πρώτη είναι ο βασικός άξονας ενός σημαντικού τμήματος της αντι-ερντογανικής αντιπολίτευσης. Η κριτική στον Ερντογάν θέτει σε μεγάλο βαθμό ζητήματα νομιμοποίησης. Σίγουρα ο Ερντογάν συγκέντρωσε πολλά πράγματα στα χέρια του αλλά μια κριτική που έχει εστιάσει μόνο στον Ερντογάν εμποδίζει τη θέαση των ορατών και αοράτων συμμαχιών που έχουν συμπηχθεί γύρω του. Για παράδειγμα, ο πιο δυνατός σύμμαχος του Ερντογάν σήμερα, ο Μπαχτσελί, ήταν πρότινος ο πιο ισχυρός σύμμαχος του CHP. Μαζί πρόβαλαν ενάντια στον Ερντογάν ένα άτομο που δεν είχε καμιά τύχηστη μάχη, όπως τον Ekmeleddin İhsanoğlu. Κινούνταν από κοινού σε μια σειρά ζητήματα και βγαίναν μαζί φωτογραφία. Κι έπειτα ο Μπαχτσελί πέρασε ξαφνικά στο πλευρό του Ερντογάν. Κι έγινε αυτός που κριτικάρει τον αρχηγό του CHP περισσότερο κι από τον Ερντογάν. Εντούτοις ο Μπαχτσελί είναι αυτός που ξέραμε κι ο αρχηγός του CHP είναι ο ίδιος.

Αυτό που έφερε τον αρχηγό του CHP Κιλιτσντάρογλου στο πλάι του Μπαχτσελί ήταν η αντίθεσή τους στον Ερντογάν. Αφού ο Μπαχτσελί απελευθερώθηκε κατά κάποιο τρόπο από τον αντι-ερντογανισμό που συμμεριζόταν, κι αφού σκέφτηκε ότι δεν είχε ανάγκη από κάτι τέτοιο, πέρασε στο πλευρό του Ερντογάν. Διότι ο Ερντογάν άρχισε να υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις του, την πολιτική του γραμμή ειδικά στο κουρδικό ζήτημα. Μετά απ’όλα αυτά, ο Μπαχτσελί άρχισε να απομακρύνεται από τον Κιλιτσντάρογλου. Κι η στρατηγική που ανέπτυξε αργότερα ο Κιλιτσντάρογλου με την «Πορεία για τη Δικαιοσύνη», μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι ο Μπαχτσελί πήρε ένα σπουδαίο μάθημα.

Ποιο ήταν αυτό; Αντί μιας στρατηγικής βασισμένης πάνω στην αντίθεση και στη μάχη κατά του Ερντογάν, ακολούθησε με υπερ-κομματική στρατηγική για να εκφράσει τα ζητήματα που ζει η Τουρκία και να προτείνει κάτι. Η στρατηγική αυτή πήρε κάτι ως αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα αλλά αυτό που κέρδισε βασικά ήταν τα αποτελέσματα των τελευταίων αυτοδιοικητικών εκλογών. Η συμμαχία συνεπήχθη και στην εκλογή προέδρου δημοκρατίας δηλαδή προ των αυτοδιοικητικών και για τις βουλευτικές εκλογές, δεν έγινε όμως πραγματικότητα στις πιο κρίσιμες εκλογές που ήταν αυτές για τον πρόεδρο δημοκρατίας. Και καθώς δεν έγινε εφικτή, ο υποψήφιος του CHP,  Muharrem İnce, βάσισε τη στρατηγική του επί του αντι-ερντογανισμού. Μια τέτοια επιλογή αντιπολίτευσης επί μόνου του προσώπου του Ερντογάν δείχνει ακόμη την επιρροή της. Συνεχίζει να εστιάζει αποκλειστικά στον Ερντογάν χωρίς να δίνει πολύ σημασία στα μέλη του συνασπισμού που έχει συγκροτηθεί γύρω του.

Στο θέμα αυτό βέβαια μπορεί να γίνονται οι εξής υπολογισμοί. Ο πρώτος λέει "ο Ερντογάν αποδυναμώνεται τόσο που αύριο μεθαύριο όσοι είναι δίπλα του θα αναγκαστούν να πάρουν αποστάσεις απ'αυτόν. Κι αυτοί είναι οι δυνάμει σύμμαχοί μας και το να ασχοληθούμε περισσότερο μαζί τους, μπορεί να είναι μια καλή προοπτική". Ένας άλλος υπολογισμός που είναι εξίσου λανθασμένος είναι η υποτίμηση του Devlet Bahçeli μόνο και μόνο γιατί μένει εκτός της αντίθεσης στον Ερντογάν. Η κοροϊδευτική προσέγγιση που επικρατεί σε ενα μεγάλο μέρος των κριτικών της αντιπολίτευσης προς τον Μπαχτσελί, σε αυτά που λέει, στις ομιλίες του στην κοινοβουλευτική ομάδα, στα σχόλιά του στο Tweeter, το γεγονός ότι δεν τον βλέπουν ως αληθινό πολιτικό παίκτη, η σκέψη ότι μόνος του τα λέει, μόνος του τα ακούει κι ότι όσα λέει δεν επηρεάζουν κανέναν, είναι όλα ένα πολύ τραγικό λάθος.     

Ο Devlet Bahçeli αποτελεί σήμερα στην Τουρκία έναν από τους πιο έμπειρους ηγέτες που κάνουν πολιτική: προέρχεται από τα νιάτα του από τα σπλάχνα του εθνικισμού και την ίδια ώρα έχει και μια ακαδημαϊκή πλευρά. Μετά από την πανεπιστημιακή του καριέρα, ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική και διευθύνει εδώ και χρόνια μια πολιτική δομή σαν το ΜΗΡ που - όπως είδαμε από τις διαμάχες στα συνέδριά του - είναι ένα καζάνι που βράζει με ίντριγκα και κοτσομπολιό. Εδώ βέβαια δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στο τελευταίο συνέδριο απειλήθηκε σοβαρά - πρώτα και κύρια από τη Meral Akşener - και τον έσωσε ο Ερντογάν. 

Ορισμένοι νομίζουν ότι ο Bahçeli ξεπληρώνει μια οφειλή στον Erdoğan επειδή τον βοήθησενα κρατηθεί επικεφαλής του MHP. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι και πολύ σωστό. Εννοείται ότι κάτι έδωσε έναντι αλλά ο λογαριασμός ή η οφειλή έχει κλείσει προ πολλού κατ'εμέ. Αφού έμεινε επικεφαλής του κόμματος, η στήριξη ή οι ευκολίες που παρείχε στον Ερντογάν μειώθηκαν. Διότι αν προσέξουμε καλά τι γίνεται σε αυτό το στάδιο, δεν μπορούμε να πούμε ότι δίνει και κάτι ο Μπαχτσελί στη σχέση του με τον Ερντογάν. Δίνει ένα είδος στήριξης αλλά παίρνει έναντι πολλά πράγματα. Εδώ λοιπόν αυτός που είναι σε θέση εξαρτημένου, είναι κατ'εμέ ο Ερντογάν.

[το άρθρο συνεχίζεται]