Για τον Πολιτισμικό Άτλαντα της Τουρκίας

του Soner Sert: το υπόβαθρο του βιβλίου βρίσκεται στις επιτόπιες επισκέψεις 40 χρόνων του καθηγητή οικονομικών Kenan Mortan σε χωριά και κωμοπόλεις της χώρας

Ο καθηγητής οικονομικών Kenan Mortan κι ο καθηγητής φυσικής γεωγραφίας İbrahim Atalay εκδόσαν ένα νέο βιβλίο. Το "Türkiye'nin Kültür Atlası" ή o Πολιτισμικός Άτλας της Τουρκίας εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 2020 από τις εκδόσεις Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, κι είναι τo αποτέλεσμα ταξιδιών, επιτόπιων σπουδών, συνεδρίων και σεμιναρίων επί 40 έτη σε όλη την Τουρκία. Εισάγει τον αναγνώστη στις επτά περιοχές της χώρας μέσω περίπου 500 ενοτήτων πάνω στις φυσικές, βιομηχανικές, κοινωνικο-οικονομικές, ανθρώπινες και πολιτιστικές πτυχές τους, με έμφαση στους φορείς των αλλαγών από τους οποίους δεν λείπουν βεβαίως γυναίκες. Παρόλο που παρουσιάζει τη γεωγραφία των περιοχών, δεν είναι ένα ταξιδιωτικό βιβλίο. Ο σκοπός του ξεπερνά την απλή περιγραφή της χώρας. Είναι μια θεματική παρουσίαση της Τουρκίας και στόχος της είναι να ερεθίσει την περιέργεια του αναγνώστη.

Ο καθηγητής οικονομικών Kenan Mortan ταξιδεύει στην Τουρκία απ’άκρου εις άκρον, στα πλαίσια σεμιναρίων, ετοιμασίας επιτόπιων εκθέσεων, συσκέψεων οικονομικών φορέων και του προγράμματος «Συζητήσεις για την Ανατολία». Το ενδιαφέρον του μετατράπηκε συν τω χρόνω σε πάθος και ξεπέρασε τα όρια της έρευνας και της ανάλυσης. Κάθε ταξίδι του μετατράπηκε σε ανακάλυψη των φυσικών ομορφιών και των τοπικών γεύσεων μέσω των συζητήσεών του με τους ανθρώπους της υπαίθρου πάνω στον αγώνα ζωής τους και τα προβλήματα της περιοχής τους.

Από την άλλη, ο καθηγητής φυσικής γεωγραφίας İbrahim Atalay εκθέτει στο βιβλίο την γενική κατάσταση της Τουρκίας με μια νέα ματιά: φωτίζει τις ανακαλύψεις του Mortan με άρθρα πάνω στη γεωμορφολογία, τα ύδατα, τη χλωρίδα, τη γεωργία και την οικονομική κατάσταση κάθε μιας από τις επτά περιοχές της Τουρκίας. Ο Πολιτισμικός Άτλας της Τουρκίας είναι ένας καρπός κοινών προσπαθειών που απεικονίζουν τις πολιτισμικές, οικονομικές και ανθρωπολογικές πτυχές των περιοχών.

Ο Άτλας μπορεί να διαβαστεί  κι ως μια μακροσκελής επιστολή γραμμένη από αυτά τα χώματα για τα ίδια χώματα. Εμείς συναντηθήκαμε με τον Kenan Mortan για να συζητήσουμε τις δυναμικές που τον έκαναν εφικτό όπως και την έκδοση του.

Ο Κενάν Μορτάν είναι οικονομολόγος, ο Ιμπραϊμ Αταλάι έχει εξειδικευτεί στη γεωγραφία… Ποιό πράγμα σας έκανε να συναντηθείτε κάτω από τον τίτλο της “culture”  και να κάνετε μια μελέτη πάνω σε αυτό το θέμα;

Στα 1958, ο γάλλος πρόεδρος De Gaulle δεν μπορούσε, λεν, να ανακοινώσει τη σύνθεση της κυβέρνησής του. Όταν οι δημοσιογράφοι ρωτούσαν το λόγο αυτής της καθυστέρησης, έπαιρναν την εξής απάντηση: "δεν βρίσκω υπουργό «πολιτισμού»"… (αυτός που βρέθηκε εκ των υστέρων ήταν ο συγγραφέας André Malraux). Όπως μας λέει αυτό το ανέκδοτο, είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς οποιοδήποτε φαινόμενο χωρίς αναφορά στο φαινόμενο «πολιτισμός» (culture). Εάν, για παράδειγμα, δεν αξιολογήσετε την οικονομική διαφοροποίηση στην περιφέρεια Antep βάσει της κοινωνικο-οικονομικής δομής των επιχειρηματιών της, η προσέγγισή σας θα είναι ελλιπής. Ο τίτλος, εντούτοις, Πολιτισμικός Άτλας της Τουρκίας δεν είναι δικός μας. Το όνομα του «μωρού», το έδωσε η Pınar Güven, μία από τους επιμελητές του εκδοτικού οίκου, εκείνη είναι η νονά του βιβλίου.

Στο βιβλίο σας στέκεστε συχνά πάνω στη στενή σχέση μεταξύ «πολιτισμού» και ανθρωπολογίας. Πώς εξηγείται τον «συνεταιρισμό» αυτών των δύο εννοιών ειδικά στην περίπτωση της Τουρκίας;

Στην πραγματικότητα εμείς επιχειρήσαμε να κάνουμε μια μελέτη οικονομικής ανθρωπολογίας. Για να κάνεις κάτι τέτοιο, πρέπει να ακολουθείς ίχνη, να βρίσκεις κάθε φορά την άκρη του νήματος. Αν, για παράδειγμα, ψάχνετε τις ρίζες ενός φαινομένου, και βρείτε ότι το İshak Paşa Sarayı δεν είναι παλάτι αλλά φρούριο, κάτι βρήκατε. Διότι δεν υπάρχει τάξη που θα παρήγγειλε την κατασκευή ενός τέτοιου συγκροτήματος, ως παλάτι, στο διοικητικό σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον 18^ο αιώνα. Όλα τα κτήρια που χτίστηκαν στην Ανατολική Ανατολία εκείνη την περίοδο με αυτό το αρχιτεκτονικό σχέδιο - όπως το Hoşap Kalesi – είναι οχυρά. Αν δεν δείτε με το φακό της πολιτισμικής ανθρωπολογίας τα τρία φαινόμενα φέρνοντας τα το ένα πάνω στο άλλα – αρχιτεκτονική δομή, άνθρωπος, διοίκηση - είναι αδύνατον να καταλάβετε το γεγονός.

Και οι δυό σας γυρίζετε την Ανατολία, χωριό χωριό, πόλη πόλη εδώ και χρόνια. Αν βάλουμε το 2000 ως χρονικό όριο, πώς βλέπετε τις πολιτισμικές αλλαγές; Τι άλλαξε στην Ανατολία από αυτήν την άποψη;

Πολλά άλλαξαν … Έχει κυριαρχήσει ένας τρόπος ζωής που βασίζεται στο πλαστικό, ένας κοινός καταναλωτισμός, μια κοινότυπη ματιά στη ζωή. Περίπου 1.000 επαρχίες μας αποτελούνται από τσιμεντένια "σιλό" που μοιάζουν μεταξύ τους.

[φωτό αρχείου Turky Today.gr]

Όλοι οικισμοί είναι πανομοιότυποι μεταξύ τους. Οι άνθρωποί μας που περνούν 12-14 ώρες της ημέρας στα σιλό είναι φτωχοί που έχουν χάσει κάθε ελπίδα. Εντός δε των σιλό που μοιάζουν μεταξύ τους, υπάρχουν πύργοι όπου ζουν οι έχοντες. Αυτή είναι η γενική εικόνα, το γεινικό χαρακτηριστικό όλων των οικισμών από την Αδριανούπολη ως το Ανατολικό Beyazıt, κι από τη Σινώπη ως το Samandağ, είναι πάνω κάτω αυτό.

Αν βλέπαμε τώρα το θέμα αυτό μέσω της περίπτωσης των Γιορούκων, τι βλέπουμε; ήταν νομάδες κι έγιναν εδραίος πληθυσμός. Βγάλαν τον αμπά και βάλαν παντελόνι. Εκεί που ζούσαν ως νομάδες, άρχισαν να ανεβαίνουν σε μοτοσικλέτες. Γίναν καταναλωτές κι άφησαν εκείνο τον κύκλο ζωής βασιζόταν στην αυτάρκεια και τη φύση.

(συνεχίζεται)