Ένα μάθημα από τις μέρες της χολέρας

του Ferhat Boratav: Ένα μάθημα από τις μέρες της χολέρας για τις μέρες του κορονοϊού. Το φράγμα που έστησε η Τουρκία κατά της επιδημίας έσκασε

Το φράγμα που έστησε η Τουρκία κατά της επιδημίας του κορονοϊού, ράγισε σε δύο σημεία.

Στις 13 Μάρτη η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων δεν έστερξε στον τερματισμό των προσευχών στα τζαμιά. Ο επικεφαλής της βγήκε στο μινμπέρ και κοιτώντας καλά καλά το πλήθος είπε "να στέκεστε μακρυά από το πλήθος".

Οι αρχές δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν την περίπτωση των προσκυνητών που επέστρεψαν από τους Αγίους Τόπους. Παρόλο που η Σαουδική Αραβία σήμανε συναγερμό κι έκλεισε την Κάαμπα, οι προσκυνητές δεν άλλαξαν επ'ουδενί το 20-25ήμερο πλάνο τους. Η δε Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων δεν θεώρησε να αναγκαίο να προειδοποιήσει οποιονδήποτε. Με πρώτους πρώτους τους συγγενείς και γνωστούς, τοπικοί εκπρόσωποι του ΑΚΡ επισκέφτηκαν τους προσκυνητές που επέστρεψαν από το ταξίδι τος στην Τουρκία.

Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι κανείς δεν είχε το θάρρος να επέμβει στα παραδοσιακά θρησκευτικά τελετουργικά. Μόνο τα τελευταία γκρουπ των προσκυνητών απομονώθηκαν σε καραντίνα, κι η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων μπόρεσε να πει "να δοθεί προσωρινά παύση στις προσευχές σε τζαμιά και μεστζιτ" μόνο στις 16 Μάρτη που η μάχη κατά της επιδημίας μπήκε σε κρίσιμες ώρες.

Εντούτοις, 107 χρόνια πριν, ένας Σέιχ-ουλ-Ισλάμ [ΣτΕ: πρώτος τη τάξει των νομομαθών του Ισλαμικού Νόμου στην Οθωμανική αυτοκρατορία] είχε ήδη δώσει το παράδειγμα για το πως γίνεται η διάκριση σημαντικού και σημαντικότερου.

Α' Βαλκανικός Πόλεμος, 1912: Ο Βουλγαρικός στρατός βρίσκεται στην Τσατάλτζα. Στο Χαμντη-κιόι, ξεκινά η επιδημία χολέρας στις τάξεις του Τουρκικού στρατού. Εκατοντάδες ασθενείς στρατιώτες διακομίζονται στην Κωνσταντινούπολη. Κι ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών μένει χωρίς φροντίδα και γυρνά στους δρόμους, διαμένει σε κήπους κι αυλές.

Δήμαρχος Κωνσταντινουπόλεως είναι ο διάσημος εκείνη την εποχή γιατρός Cemil (Topuzlu) Paşa. Κατέχει την ιατρική γνώση της εποχής κι αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα της κατάστασης. Στα απομνημονεύματά του αφηγείται:

"μέτρα πρόληψης δεν λαμβάνονταν έναντι των 40-50 χιλιάδων αφρόντιστων και ασθενών προσφύγων που βρίσκονταν μόνιμα στην πόλη μας. Σαν να μην έφτανε αυτή η έγνοια, αρχίσαν να στέλνουν και τραυματίες από την Τσατάλτζα... αυτοί μείναν στην ύπαιθρο αφρόντιστοι. Και ανέθεσαν σ'εμένα, δηλαδή στο Δήμο το καθήκον να τους μεταφέρουμε στα νοσοκομεία και να τους θεραπεύσουμε".

Ο Δήμαρχος φοβάται το ενδεχόμενο της γρήγορης εξάπλωσης της χολέρας στην πόλη και ψάχνει μέρος για καραντίνα ώστε να απομονώσει τους στρατιώτες. Σκέφτεται τα τζαμιά και ζητά την άδεια της κυβέρνησης. Αλλά ο Υπουργός Ευαγών Ιδρυμάτων, Ziya paşa, λέει ότι "δεν γίνεται, δεν είναι σωστή κίνηση να μαγαριστούν τα ισλαμικά τεμένη. Καθώς δεν μπορώ να το επιτρέω με τίποτα, δεν μπορώ ούτε καν να το ανεχτώ".

Ο Δήμαρχος δεν λυγίζει κι αποτείνεται στον πρωθυπουργό Kamil Paşa. Εκείνος του λέει "έλα και πες τα στο υπουργικό συμβούλιο". Ο Δήμαρχος εξηγεί το αίτημα του στους υποργούς κι ο Ziya paşa εναντιώνεται εκ νέου. Στο σημείο αυτό επεμβαίνει ο Σέιχ-ουλ-Ισλάμ (μέλος του υπουργικού συμβουλίου) Cemalettin Efendi (που τυγχάνει πεθερός του Δημάρχου). Ο δήμαρχος μεταφέρει τα λόγια του:

"Με την αρκούντως πικρή περιγραφή που μας κατέθεσε η Δημαρχία, και με την ιδιότητα του Σέιχ-ουλ-Ισλάμ θα πω ότι είμαι υπέρ της παραχώρησης όχι ενός αλλά όλων των τεμενών στους ασθενείς με χολέρα και τους πρόσφυγες. Κι επιπλέον μπορώ να εκδόσω και φετβα ανάλογα με το πώς τον θέλετε. Η εγκατάσταση ασθενών και προσφύγων σε επέιγουσες και αναπόφευκτες καταστάσεις δεν αντίκειται στον Ιερό Νόμο. Διότιι κάθενα από τα τεμένη είναι Οίκος του Θεού. Από αυτήν την άποψη δεν βρίσκω σωστές τις απόψεις της εξοχότητός του Υπουργού Ευαγών Ιδρυμάτων Ziya paşa".

Με την κατακλείδα του Şeyhülislam, το αίτημα του Δημάρχου έγινε δεκτό. Μεγάλα τζαμιά της Κωνσταντινούπολης ετέθησαν εκτός θρησκευτικής λατρείας και παραχωρήθηκαν στο Δήμο: στην Αγιά Σοφιά τοποθετήθηκαν 3.600, στο Σουλταν Αχμετ 1.200, στο Μαχμουτ πασα 1.250 και στο Νουρου-οσμανιγιε 450 στρατιώτες με χολέρα. Με τη λήψη μέτρων στα τέλη Δεκέμβρη 1912 η επιδημία έσβησε σύντομα.