Το 1821 στα οθωμανικά

του Turkey Today: μια ελληνο-τουρκική συζήτηση σε ακαδημαϊκούς κύκλους

Ξεκινάμε το σημείωμα αυτό από το άρθρο του F. Birtek για το συλλογικό τόμο "Citizenship and the Nation-state in Greece and Turkey" με τίτλο "Μαινόμενος ταύρος στο υαλοπωλείο της οθωμανικής μεγάλης ψευδαίσθησης. Αν και το άρθρο δεν έχει ως θέμα την επανάσταση του 1821, πρέπει να επισημανθεί σε αυτήν εδώ την εισαγωγή αφού ο Faruk Birtek ερευνά "την απαράμιλλα προνομιούχο θέση της Ελλάδας στη διαμόρφωση του μοντέρνου τουρκικού κράτους". Είναι με άλλα λόγια ένας από τους πρώτους που θέτει ανοιχτά το ζήτημα, μόλις στα μισά της δεκαετίας του 2000, επισημαίνοντας ότι πολλά λέγονται για την οθωμανική κληρονομιά στα Βαλκάνια ή για την τουρκοκρατία στην Ελλάδα, ενώ δεν δίνεται καμία σημασία στην επίδραση της Ελλάδας πάνω στη διαμόρφωση της μοντέρνας Τουρκίας.

Στη διδακτορική διατριβή που υπέβαλε στα 2011 στο Center for Middle Eastern Studies (Harvard Un.), ο Şükrü İlicak βλέπει τον "ελληνικό πόλεμο για ανεξαρτησία ως οθωμανική εμπειρία εξετάζοντας ειδικά πως ο σουλτάνος Sultan Mahmūd II (1808-1839) και η κεντρική κρατική ελίτ επιχείρησε να νοηματοδοτήσει και να αντιδράσει στο ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο γύρω τους. Ερευνά πώς οι προσλήψεις, ενέργειες κι αντιδράσεις του Οθωμανικού κράτους στην Ελληνική εξέγερση, είχαν μια βαθιά και διαρκή επίδραση τόσο στο κράτος όσο και στην κοινωνία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, απαιτώντας έναν ριζικό αναστοχασμό πάνω σε αυτήν. Συγκεκριμένα, η διατριβή εστιάζει στην ανάγκη που γέννησε ο πόλεμος για τη δημιουργία ενός πρωτόλειου πολίτη που θα κινητοποιούνταν μόνος του, μια ιδέα που διατυπώθηκε από το Οθωμανικό κράτος ως απάντηση στην απειλή που έθεσαν οι Έλληνες εξεγερμένοι. Η μελέτη υποδεικνύει έτσι ότι η ιστορία του οθωμανικού 19ου αιώνα, κι ειδικά η ιστορία των Μεταρρυθμίσεων (Τανζιματ), δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή χωρίς να συσχετιστεί με τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας - μια διάσταση που απουσιάζει σχεδόν πλήρως από τις περισσότερες 'κλασικές' ιστορίες των Tanzimat". 

Στις "Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική επανάσταση", η Σοφία Ν. Λαΐου και ο Μ. Σαρηγιάννης παρουσιάζουν "για πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο η πρόσληψη της Επανάστασης από την οθωμανική πολιτική ελίτ. Από την εξέλιξη της οθωμανικής πολιτικής σκέψης έως την ερμηνεία των γεγονότων της Επανάστασης, από τους ιστοριογράφους της Υψηλής Πύλης (Σανί-ζαντέ, Εσάτ και Μπαχίρ Εφέντη, Τζεβντέτ Πασά), το βιβλίο αναδεικνύει τους τρόπους που η Ελληνική Επανάσταση επέδρασε στην οθωμανική πολιτική ορολογία και σκέψη. Απέναντι στα κείμενα των επίσημων ιστοριογράφων οι συγγραφείς αναδεικνύουν παράλληλα την ανέκδοτη μαρτυρία του Γιουσούφ Μπέη, αξιωματούχου της Υψηλής Πύλης και αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων στην Πελοπόννησο, η μετάφραση της οποίας εκδίδεται στο δεύτερο μέρος. Γνώστης της επίσημης εκδοχής για την Επανάσταση, ο Γιουσούφ Μπέης άφησε μια σπάνια πρωτο-πρόσωπη αφήγηση, όπου η αμεσότητα και οι συναισθηματικές εξάρσεις συνυπάρχουν με την αίσθηση της πολιτικής ανωτερότητας ενός Οθωμανού αξιωματούχου, και όπου η αυτοκρατορική πολιτική συνείδηση έρχεται αντιμέτωπη με την εθνική ιδεολογία".

Στο βιβλίο του με τίτλο "Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών" (2020), ο Λεωνίδας Μοίρας μοιράζεται τα πορίσματα της διδακτορικής του έρευνας πάνω στις "αντιδράσεις και τον τρόπο με τον οποίο οι Οθωμανοί προσέλαβαν και ερμήνευσαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Ελλήνων". Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στο εξειδικευμένο κοινό όσο και στον απλό αναγνώστη που επιθυμεί να κατανοήσει πληρέστερα τους κλυδωνισμούς και τις συνέπειες της Επανάστασης καθώς και της συνακόλουθης ίδρυσης του ανεξάρτητου κράτους στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των γεγονότων της Επανάστασης μέσα από την οπτική της οθωμανικής πολιτικής ελίτ της Κωνσταντινούπολης, των χρονικογράφων της Πύλης και των Οθωμανών αξιωματούχων από περιοχές της περιφέρειας οι οποίες βρέθηκαν στο επίκεντρο των πολεμικών συγκρούσεων.